Эрдэнэт үйлдвэр бол Монголын Үндэсний уул уурхайн түүх судар, Энэ цагийн Монголын  Үндэсний эдийн засгийн тулгуур багана, Монголын Үндэсний инженерүүдийн хөдөлмөр зүтгэлээ зориулсан бүтээн байгуулалт гэдгийг нийтлэлийнхээ сэдэвт холбогдуулан эхэнд тэмдэглэх нь зүйтэй гэж санав. Ийнхүү онцлохын учир Та бид Эрдэнэтийн үйлдвэрлэлийн технолгийн ахиц дэвшил, хүнд хүчрийг үүрч дүүрч яваа мэргэжилтнүүд, инжерүүдийн санаж бодож зорьж зүтгэж яваа зүйлсийн тэр бүр мэддэггүй, хөрөнгө мөнгө шамшигдуулдаг газар гэсэн нийтлэг төсөөөлөлтөй явж иржээ.

1976 оны 02 дугаар сарын 23-ны өдөр Нунтаглан баяжуулах хэсгийн суурийг цутгаснаар Баяжуулах үйлдвэрийн барилгын ажил эхэлсэн юм. 1978 оны 09 дүгээр сарын 22-нд Нунтаглан баяжуулах хэсгийн технологийн дамжлагын эхний ээлж, 12 дугаар сарын 14-нд хүдрийн том, жижиг, дунд бутлуурыг хүлээн авснаар Баяжуулах үйлдвэр байгуулагдсан түүхтэй.

Баяжуулах үйлдвэр гэдэг нь технологийн горим хангасан зэс-молибдены хүдрийг бутлах, нунтаглах, хөвүүлэн баяжуулах, шүүн хатаах, ачих, хаягдал хуримтлуулах гэсэн үндсэн технологийн нарийн бүтэц, зохион байгуулалттай дамжлагын дагуу боловсруулдаг Эрдэнэтийн уурхайн үйлдвэрлэлийн нарийн мэргэжлийн түлхүүр нэгж байдаг.

Баяжуулах үйлдвэр нь 1980 оны 06 дугаар сард II ээлж, 1981 оны 02 дугаар сард III ээлж, мөн оны 06 дугаар сард IV ээлжээ хүлээн авч, 1983 онд 16.3 сая тонн хүдэр боловсруулах төслийн хүчин чадалдаа хүрсэн. Улмаар 1989 онд V ээлж, 1994 оны 03 дугаар сард VI ээлжийг ашиглалтад оруулсан. Жил бүр төслийн хүчин чадлаа нэмэгдүүлснээр 2019 онд 32 сая 200 мянган тонн хүдэр боловсруулсан.

Өнөөдрийн байдлаар хүдэр бэлтгэх технологийн хоёр шугам ажиллаж байгаагаас нэг дэх шугам нь жилд 19.8 сая.тонн хүдэр боловсруулах хүчин чадалтай хоёр дахь шугам нь 18.2 сая.тонн хүдэр хүлээн авах хүчин чадал бүхий Өөрөө нунтаглах хэсэг юм. Хүдэр боловсруулах жилийн хүчин чадлыг 40 сая.тоннд хүргэхээр зорилт тавин ажиллаж байгаа.

Эрдэс баялаг олборлож ашиглаж байгаа уурхайнууд олборлож байгаа эрдэсийн үнэ хүдэр дэх эзлэх хувь онцлог олборлох технологи зардал зэргээс хамаарч бүх баялагаа 100% бүрэн гүйцэд олборолдоггүй олборлолтын зардлаа төлөхгүй ашиг багатай хэсгийг нь үлдээдэг юм байна. Зэсийн хувьд хүдэр дэх хувь нь 3.5 орчимоос аас доош байх юм бол ихэнх тохиолдолд ашиггүй гэж үздэг юм байна. Эрдэнэтийн овоолгууд хэдийгээр зэстэй ч гэсэн баяжмал ялгах үйлдвэрийн аргаар боловсруулахад ашиг гарахгүй учир овоолоод үлдээсэн хэрэг.

Зэсийн хувьд эзлэх хувь багатай ч гэсэн цахилгаан химийн аргаар катодын зэс ялгаж авч болох онцлогтой. Ингэж цахилгаан хими элетролизийн аргаар оргаар боловсруулахад катод дээр ялгарах цэвэр зэсийн тоо хэмжээ зарцуулсан цахигааныхаа тоо хэмжээгээр тодорхойлогдог маш их цахилгаан энерги зарцуулдаг.

Зах зээлд зэсийн үнэ бага байгаа үед ялгаруулж авсан зэсийн үнэ нь ялгаруулахад зарцуулсан цахилгааныхаа үнийг төлөх боломжгүй болох тохиолдол байдаг юм байна.

Зэсийг олборлож боловсруулах үнэ бараг өөрчилөгддөггүй харин зах зээл дээр цэвэр зэсийн үнэ өдөр хоногоор өөрчлөгдөн хэлбэлзэж байдаг гэх мэтээр баяжуулатын хуучин технологи цаашдаа ирээдүй муутай болж Эрдэнэт маань уруудаж эхэлсэн үед тус үйлдвэрийн инженерийн багбаяжуулалтын шинэ технологийн судалгаа, усан эрчим хүчний хангамжийн судалгаагаа гүйцэтгэж, туршилтын үйлдвэрээ байгуулаад ажилууллаад эхэлжээ. Туршилтын үйлдвэр сайн үр дүн үзүүлсэн байна. Ингээд Эрдэнэт уулын баяжуулах үйлдвэрээс ГМО буюу Уул Металургийн үйлдвэр болон дэвших ирээдүй 2026-2028 онд ашиглалтад орох боломж дахин 60-70 жил ажиллах боломж бүрджээ.

Нийтлэлч О.Ганзориг