ДСЦТС хк-ний үүсэн байгуулагдсаны 60 жилийн ойд

Бурхантын хөндийд манай улсад олонтоо тохиолддог тунгалаг сайхан өглөө болж шинэ хотын амин чухал нэгэн хамт олон өрхөө татаж гал голомтоо бадраасан нь Дархан Сэлэнгийн Цахилгаан Шугам Сүлжээний Газар Одоогийн ДСЦТС хк бөлгөө. Тэр цагаас хойш энэ хамт олон нэг жарныг туулж алдар гавъяа, амжилт бүтээлээр арвин Монгол улсын Эрчим Хүчний салбарын хүндтэй Монгол улсын Эрчим хүчний салбарын анхдагч шан татаж, анх түрүүн Дархан Шарын гол, Сэлэнгэ аймгийн Сүхбаатар хотд 110квт-н өндөр хүчдэлийн цахилгаан дамжуулах агаарын шугам /ЦДАШ/ 110/6 квт-н дэд станцыг политехниккум төгсөж, дунд мэргэжлийн ховор мэргэжил эзэмшин төгсөж ирсэн. Ц.Чинбаатар, Б.Баясгалан нар 110квт-н ЦДАШ-н таслалт залгалтын хуурай залгуурыг өндөр хүчдэлд залгасан түүх бичээстэй байдаг. Тухайн үеийн нам засгийн бодлого шийдвэрээр Түлш эрчим хүчний салбарыг түрүүлж хөгжүүлхээр бодлого хэрэгжиж байгаа нь энэ.

Монгол оронд аж үйлдвэрийг хөгжүүлхээр Эрдэнэт хотод Уулын баяжуулах Эрдэнэт үйлдвэр баригдахад Цахилгаан эрчим хүчээр ОХУ-н Галуут нуураас 220 квт-н цахилгаан дамжуулах агаарын шугам 220/110/35квт-н Дархан дэд станцыг мөн л ДСЦТСүлжээ анх түрүүн ашиглалт, засвар үйлчигээ, шуурхай ажиллагааг цахилгаан эрчим хүчээр найдвартай хангах хүндтэй бөгөөд хариуцлагатай үүргийг гүйцэтгэсэн нь төвийн эрчим хүчний систем үүсэж байгуулагдсны эхлэл тавигдсан түүхтэй.

Монгол улсын эрчим хүчний салбарын үйлчлэх хүрээ, хүчин чадлын агуулгыг нэгэн том мөрний урсгалтай зүйрлэвээс эрчим хүчний эх үүсвэр нь Дархан хотоос эхтэй бөгөөд хамгийн анхний 48мвт-н хүчин чадалтай ДДЦС 110-220квт-н өндөр хүчдэлийн цахилгаан дамжуулах шугам дэд станцийг Дарханчууд ашиглаж, Эрчим хүчний хөгжилд томоохон хувь нэмэр оруулсан юм.

Энэ хүчирхэг хамт олны анхны даргаар хал үзэж хашир суусан өвгөн буурал Г.Жадамба ажиллаж, боловсон хүчний мэргэжил ажил амьдралд сургажудирдах ажилтнаа бэлтгэж, зохион байгуулалт, чадвартай, шударга үнэнчээр ажилладаг манлайлагч Д.Жанчив, Д.Баянцогт, Ё.Дондог нар байгууллагаа удирдах хүндтэй бөгөөд хариуцлагатай алба хашиж, тэдний аөдөлмөр бүтээл амжилтыг төр засгаас өндөрөөр үнэлж, Монгол улсын аж үйлдвэрийн гавъяат ажилтан алдар цол хүртэцгээсэн билээ. Монгол Улсын төр засаг улс төрийн хувьд нийгмийн байгууллага өөрчилөгдөж зах зээлийн харилцаанд орж 2000 шахам үйлдвэр үйлчилгээ соёлын байгууллагууд өмч хувьчлалд хамрагдаж, тэдгээрийн амжилт бүтээл урьд ажилласнаасаа дордож, үйлдвэр үйлчилгээ зогсож хаалгаа барьж, ажилгүйдэл ядуурал гэсэн урьд үзэгдээгүй “хатуу амьдрал” ард түмэн амсаж байсан үед эрчим хүчний чиглэлээр үйл ажиллагаа явуулдаг “Хасбуу” компани ДСЦШСГазрыг хувьчлан авч ДСЦТС хкомпани үүссэн. Ард түмэн анхандаа өмч хувьчилалын үр дүн тааруу байгаад сэтгэл дундуур таашаахгүй байсныг нуугаад яахав. Тухайн цаг үед эрчим хүчний салбарын эдийн засгийн чадамж сул дорой, учир нь түгээсэн цахилгаан эрчим хүчний үнэ тариф өртөгөөсөө бага борлуулалтын орлого муу алдагдал ихтэй, дөнгөж л амиа тээж явсан цаг. Иймд ДСЦТС хк-ний удирдлагын баг бодит байдалд нухацтай хандаж, хэнээр удирдуулж юу хийх вэ гэдгээ тооцоодж, эрчим хүчний салбарт сэтгэл зүтгэлтэй, мэдлэг чадвартай инженер Самдангийн Нэргүйг компаний гүйцэтгэх захирлаар удирдуулж, эдийн засаг, хүний нөөцийг чадавхижуулж, техникийн шинэчилэл хийх зорилт тавьжээ. 

Ажилсаг ухаалаг, сэтгэл зүтгэлтэй инженер С.Нэргүй ДСЦТС хк-г толгойлж эмэгтэй хүний өрөвч зөөлөн уян сэтгэл алсыг харсан техникийн оновчтой шийдвэр гаргаж, аливаа асуудалд нухацтай хийгүй хандсаар гадаад ертөнцруу өнгийж, дэлхийн улс орнуудийн эрчим хүчний хөгжилтэй танилцаж ХБНГУлсын ухаалаг тоолуур теникийн дэвшилтийг барьж авч хэрэгжүүлсэхээр тооцоо судалгаа, хөрөнгө оруулалтыг өөрийн нөөц бололцоонд нэмэгдүүлснээр байгууллагын хэмжээнд “ЦАХИЛГААН ТҮГЭЭХ СҮЛЖЭЭНИЙ ХЯНАЛТ УДИРДЛАГА АРИЛЖААНЫ АВТОМАТЖУУЛАЛТЫН СИСТЕМ”-ийг нэвтрүүлснээр цахилгаан эрчим хүчний алдагдлыг бууруулж борлуулалтын орлогоо нэмэгдүүлж, эдийн засгийн чадавхи сайжирсан. Компанийхаа залуучуудын мэдлэг мэргэжил, чадварыг сайжруулахад анхаарч ажилласнаар богино хугцаанд инженер техникийн ажилчид өсөн өндийж, 04-220квт-н болон 0,1-100 мвт-н эрчим хүчний эх үүсвэрийн ТЭЗҮ, зураг төсөл боловсруулах сэргээгдэх эрчим хүчний үүсвэр барих, радио давтамж ашиглах эрх авах зэрэг 10 гаруй тусгай зөвшөөрлийг эзэмшсэн. ажиллах чадвартай хамт олон болж төлөвшив.

Ажиллагсадынхаа нийгмийн асуудалд онцгой анхаардаг Аж үйлдвэрийн гавъяат ажилтан Д.Баянцогт даргынхаа халамж сэтгэлийг үргэлжлүүлж ажилчиддаа 9 давхар орон сууц барьж залуучуудаа ажиллаж, амьдрах нөхцөлийг сайжруулж чаджээ. Өнөөдөр ДСЦТС хк нь Дархан-Уул Сэлэнгэ Төв аймгуудын 26 сумын 74,000мкв-н нутаг дэвсгэрт орших 60,000 гаруй хэрэглэгчийг цахилгаан эрчим хүчээр хангаж байна. ДСЦТС-ний үндсэн үйл ажиллагаа болох Цахилгаан эрчим хүч түгээх, борлуулах үйл ажиллагаа нь хэрэглэгчидээс эрчим хүчний өртөгийг борлуулалт зарим нэг дэд станцын түгээсэн эрчим хүчнийхээ 60%-г алддаг байсан. Энэ нь компанийн эдийн засгийн үйл ажиллагаанд муугаар нөлөөлж байлаа. 2012 оноос “ЦАХИЛГААН ТҮГЭЭХ СҮЛЖЭЭНИЙ ХЯНАЛТ УДИРДЛАГА АРИЛЖААНЫ АВТОМАТЖУУЛАЛТЫН СИСТЕМ”-ийг нэвтрүүлсэн. Энэ системийг хэрэгжүүлэхийн тулд 1 ба 3 баазын ухаалаг тоолуур ашиглахыг сайдын зөвлөлийн 2017 оны “Ухаалаг тоолуурын систем”-ийг хэрэгжүүлж “Ухаалаг тоолуурын систем”-ийг Эрчим хүчний салбарын хэмжээнд нэвтрүүлснээр 20 гаруй аймгийн 65 сумдад 14,000 ухаалаг тоолуур суурьлуулж, оролцоогоор 471,2 сая квт цаг цахилгаан эрчим хүчийг буюу 106,3 тэрбум төгрөгийн борлуулалтын алдаглыг бууруулж орлого нэмэгдүүлсэн.

Үүгээр барахгүй эрчим хүчийг эмнэснээр 431817,8 тн хүлэжийн хийг бууруулахад томоохон хувь нэмэр орууллаа. Ийд гүйцэтгэх захирал С.Нэргүй, дэд захирал бөгөөд ерөнхий инженер Б.Батжаргал, мэдээлэл технологийн хэлтсийн дарга О.Сэр-Од нар Монгол улсад амжилттай хэрэгжүүлсэн эдийн засгийн үр өгөөжтэй, шинэ техник техологи, ашигтай загварын гэрчилгээтэй “ЦАХИЛГААН ТҮГЭЭХ СҮЛЖЭЭНИЙ ХЯНАЛТ УДИРДЛАГА АРИЛЖААНЫ АВТОМАТЖУУЛАЛТЫН СИСТЕМ”-ийг хэрэгжүүлж эрчим хүчний алдагдал эдийн засгийн чадавхийг нэмэгдүүлэхэд чухал үр нөлөөтэй болсон. Орчин үеийн техникийн дэвшил хийж хиймэл оюун ухааныг хэрэгжүүлэн 35/6квт-н карьерын дэд станцийн теехникийн үйлчилгээг алсын зайнаас хүний оролцоогүй удирддаг мөн ухаалаг тоолуурын ачаар гэрлийн байцаагч ажиллахгүй болж, орон тоо хэмнэж, компанийн эдийн засгийн чадавхид сайнаар нөлөөллөө. Дархан Сэлэнгийн районы цахилгаан эрчим хүч хэрэглэгчидэд ухаалаг тоолуурыг ашигласанаар аж ахуй нэгж, ахуйн хэрэглэгчид 100% ухааглаг тоолуураар хангагдаж 122,8квт/цаг буюу 28 тэрбум төгрөгийн борлуулалтын алдагдлыг бууруулж орлогоо нэмэгдүүлсэн. ДСЦТСХК “ЦАХИЛГААН ТҮГЭЭХ СҮЛЖЭЭНИЙ ХЯНАЛТ УДИРДЛАГА АРИЛЖААНЫ АВТОМАТЖУУЛАЛТЫН СИСТЕМ”-ийг эрчим хүчний салбарт нэвтрүүлж Монгол улсын ерөнхийлөгчийн “Тэрбум мод” хөтөлбөрийн хүрээнд 04-35квт-н цахилгаан дамжуулах агаарын шугамын модон тулгуурыг халж үүний оронд өөрийн хөрөнгөөр 04-35квт-н цахилгаан дамжуулах агаарын шугамын төмөр бетонон тулгуурын үйлдвэр байгуулж модон тулгуур ашиглахаас татгалзлаа.

Мөн 1 жилдээ 10,000ш 1 баазийн ухаалаг тоолуур үйлдвэрлэх үйлдвэр байгуулж улс орны хэмжээнд эрчим хүчний салбарын манлайлагч хамт олон болж, салбарын эдийн засгийн чадавхийг сайжруулахад үлэмж бодитой хувь нэмрээ оруулсаар байна. ДСЦТС хк-ний хамт олны ажил үйлчилгээний амжилт бүтээл нь зөвхөн эрчим хүчний салбар төдийгүй улс орныг хүнд үйлдвэржүүлэхэд бодитой хувь нэмэр оруулж манлайлан “ГЭРЛИЙН ХУРДААР ХӨГЖЛИЙГ ДЭМЖИНЭ” гэсэн уриатайгаар ДСЦТС хк үүсгэн байгуулагдсаны 60 жилийн ойн баяраа ажлын амжилтаар нэр төртэй угтаж байгааг тэмдэглэхэд таатай байна.

Д.Өлзийтогтох