Анх буюу 1992 онд манай улсад ДОХ илэрч, хөдөөхи хоёр өвгөн өнөөх аюулт өвчний тухай, хотод ДОХ гээч гарч гэнэ. Маньд ямар хүртэх биш, дээгүүрээ хуваагаад авчих биз гэж хөөрөлдөж суусан тухай онигоо бий. Харин өнөөдрийн байдлаар улсын хэмжээнд ДОХ-оор халдварласан 641 тохиолдол бүртгэгджээ. Албан бусаар хэд бийг таашгүй. Яг түүн шиг хар тамхины аюул хамар доор ирэх бус хаалга үүдээр шагалзан орж ирээд, хамтдаа хоймор эзлэн суучихаад байна. Баяны хүүхдүүд балагтай, тэд л хар тамхи татаж, хүний санаанд багтамгүй хар хэрэг өдүүлээд байгаа гэж хийрхэхээ яг одоо больчих тэгэх үү?
461 дүгээр ангид хоригож буй залуусын хэдэн хувь нь хар тамхины хэрэгтэй хамааралтай, холбоотой болохыг очоод нэг лавлачих. Ойрмогхон олныг цочоож, гэмт хэрэг өдөөсөн этгээдүүдийн нэг болох УИХ-ын гишүүн асан Ц.Цэрэнпунцагийн хүү Ц.Санжаачойпэлийг 30 хоног хорих шүүхийн шийдвэр гаргасан. Гэвч түүнийг энэ сарын 8-нд буюу 16 хоног хориод л суллачихаж... Мөнгөтэй хүний хүүхэд учраас гэж цуурахаа л больчих. Эмнэлгийн шаардлага авах шаардлагатай гэж худлаа гэж хардахаа байчих. 29 настай хүүхэд ч гэж хаа байдаг юм бэ. Зүгээр л хар тамхичин бол... Үнэхээр донтогч болчихсон бол өдийд үхэх сэхэх дээрээ тулчихаад байж байх нь маргашгүй аюул. Донтох бол Анагаахын хэллэгээр өвчин. Өвчин туссан хүнийг эмчлэх ёстой. Гэвч манай улсад хар тамхичдыг эмчлэх эмнэлэг байхгүй. Ар гэрийнхэн нь аргаа баран хордлого тайлуулах эмнэлэг бараадуулдаг. Арай боломжтой нь гадагшаа аваачиж, эмчлүүлэх нүх сүв хайдаг.
Харамсалтай нь архинд донтогсодын 85 хувь эдгэрэх магадлалтай төдийгүй донтохын хэрээр хэрэглээ нь багасдаг бол хар тамхичдынх эсрэгээрээ... Анх бага тунг хэрэглэдэг байсан бол донтохын хэрээр тунгийн хэмжээ нь нэмэгдэг. Бас эмчлэгдэх магадлал 0,2 хувиар хэмжигдэнэ. Өдийгөөс 10-аад жилийн өмнө хувийн наркологийн эмнэлэгтэй эмч бүсгүйтэй уулзаж билээ. Эцэст нь эдийн засаг хүнд, үйлчлүүлэгч багатай байна уу гэж асуухад минь, өөдөөс жаахан хачин харсан. Тэгээд, үгүй ээ манайх үргэлж хүн ихтэй, ачаалалтай байдаг. Өмнө нь архины хордлого тайлуулах гэж ирсэн үйлчлүүлэгч их байдаг байсан бол өдгөө мансуурагчдаар дүүрч байна. Хамгийн бага донтогч 12 настай. Харамсмаар л байдаг гэж билээ.
Бас эцэг эхчүүд хүүхдэд мөрөөдөх боломж өгөхгүй байна. Ажил гэж гүйсээр үрсдээ цаг зарцуулдаггүй гэмээ санхүүгээр нөхчихнө гэж андуурдаг. Хүүхдүүд төрөөд аль цэцэрлэгт хүмүүжиж,аль арван жилд суралцаж, ямар мэргэжил эзэмших нь ч тодорхой. За тэгээд аав, ээжийнхээ эхлүүлснийг өв залгамжлан авч явах “ял”-тай мэт аж төрж байна. Тэдэнд мөрөөдөх, өрийн орон зай, хүсэл тэмүүллийн төлөө зүтгэх шаардлага ч алга. Тэд зуу зуугаараа хар тамхинд донтож байна. Тэд мансуурлаас аз жаргал, эрх чөлөө, мөрөөдлийг олж авч байна гэж хууртагдсаар энэ тамын зам руу эргэлт буцалтгүй орж байна гэж билээ.
Хэдхээн жилийн өмнө баян, ядуугийн ялгарал хар тамхи, донтолт дээр ажиглагдаж байсан бол өдгөө тэр ялгаа чинь арилчихсан. Өнөөдөр Монгол Улсын нийт хүн амын 30 гаруй хувийг 15-35 насныхан эзэлдэг. Тэгвэл хар тамхичдын 80 орчим хувь нь 18-35 насныхан байна. Яг хоёр сарын өмнө “Мөнх тэнгэрийн цаг” ТББ хар тамхины эсрэг “Ирмэг дээр” төслийг санаачилж байгаагаа мэдээлж байсныг санаж байна. СЭМҮТ-д 12 жил эмчээр ажиллаж буй Ж.Гантулга тус төслийг санаачлан хэрэгжүүлж байгаа бөгөөд тэрбээр “Донтолтын хүрээ сүүлийн жилүүдэд 2 дахин нэмэгдсэн. Жил ирэх тусам энэ гэмт хэрэгт холбогдогчдын тоо нэмэгдэж, нас нь залуужиж байна гэж мэдэгдсэн. Одоо тэгээд яах вэ. Хар тамхичдадаа зориулж эмнэлэг барих уу эсвэл шоронгоо томсгох уу?