Химийн бодистой, өмхийрсөн, өт хорхойтой, бохир заваан орчинд нядалгаа хийдэг, үйлдвэрээс нь үхсэн нохой хүртэл олдлоо гэх нүд, чихэндээ итгэмгүй мэдээллүүд ар араасаа хөвөрсөөр. Бурхан минь бид чинь ер нь хүнсэндээ яг юу хэрэглэж, ходоод руугаа юу “чулуудаж” явсан юм бэ гэсэн гайхаш, айдсыг зэрэг төрүүлэм бичлэгүүд ил болсоор байна.

Гэхдээ “Яадаг билээ, хуйгаараа ийм биш байлгүй дээ, ганц хоёр гялтайх үйлдвэр бас байгаа байлгүй дээ” гэх горьдлого, асуултыг ч олон нийтэд үлдээв. Иймд check.mn сайт “Let’s check” булангаараа нийгмийн сүлжээгээр явж буй зарим мэдээллийг бодит байдалтай тулган нягталж, зарим эх сурвалжаас “гялтайх” сайн мэдээ олж авлаа.

Сануулахад,

Мэдээлэл 1.

Цогцос хадгалдаг бодисоор хордуулсан мах экспортод гардаг байсан.

Хариулт: Сүүлийн хоёр жил Монгол улс мах экспортлоогүй.

Мэдээлэл 2. Тэгвэл тэр мах хаачсан бэ?. Нитрит хэмээх уусмалд 12-24 цаг хонуулаад, өнгө зүсийг нь хувиргаад, хиам, зайдас хийсэн үү. Эс бөгөөс гуанз, ресторануудад нийлүүлэв үү? Тэгвэл бүгдээрээ гадуур хооллохоос татгалзъя. Хиам, зайдас бүү хэрэглэ!

Хариулт: Энэ мэдээлэл одоогоор батлагдаагүй. Үүнийг мэргэжлийнхэн нотолж чадаагүй. Ер нь ч нотлох бараг боломжгүй юм.

Тиймээс бид эхний ээлжинд дэлгүүрийн лангуун дээр худалдааж буй хиам, зайдасны орц найрлагад үнэхээр нитрит ордог уу гэдэг мэдээллийг нягтлав.

Үүнийг ЭНД ДАРЖ уншина уу. “Оргил” худалдааны төвийн лангуур дээр байгаа хиам, зайдасны 99 хувийнх нь найрлагад нитрит E250, E230 болон нитритийн давс ордог ажээ. Харин цор ганц хиам л “НИТРИТГҮЙ” гэсэн тод улаан бичигтэй байлаа. Энэ ялгарал тэдний онцлох давуу тал нь бололтой.

Дараа нь бид “НИТРИТ” гэж чухам юу болох, түүнийг яагаад заавал хиам, зайдаст ашигладаг хийгээд түүнгүйгээр энэ төрлийн бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх боломжтой эсэхийг судаллаа. Ингээд үйлдвэрлэлийн технологидоо нитрит ашигладаггүй гэх үндэсний үйлдвэрлэгчийг олж, холбогдсон юм. Энэ бол “SEASON’S FOOD”-ийн захирал М.Тунгалаг. Тэрбээр таван жилийн өмнө эрүүл мэндийн ноцтой асуудалтай тулгарснаар эрүүл зөв хооллох аргыг сонгож, хоол зүйч болж, улмаар органик үйлдвэрлэлээ эхлүүлжээ.

Хүнсний аюулгүй байдлын асуудал аюулын харанга дэлдэж буй энэ үед түүний туршлага бусад үйлдвэрүүдэд нэвтрүүлэх сайн жишээ болох биз ээ.

-Бидэнд мэдээлэл өгөхийг зөвшөөрсөн танд баярлалаа. Эрүүл хоол боловсруулалтын технологийг нэвтрүүлж, органик үйлдвэрлэл эрхэлдэг гэдэг тань бидний анхаарлыг ихэд татлаа. Учир нь нийгмийн сүлжээнд зарим иргэд гадуур хооллохоос татгалзъя, хиам, зайдас хэрэглэхээ болъё гэхчлэн уриалгууд гаргаж байна. Энэ бизнес эрхлэгчдэд хүнд цохилт болж мэдэх юм. Харин та энэ асуудлыг хэрхэн харж байна вэ?

-Миний хувьд урьд нь яг ийм байр суурьтай байдаг байлаа. Биднийг хордуулдаг хоол хүнснээс татгалзах ёстой гэдэг. Харин одоо юу гэж хардаг болсон гэхээр гадуур хооллох, хооллохгүй нь хүний эрхийн асуудал. Тухайн хоол хүнсийг авч идэхгүй байлаа гээд алга болчихдог зүйл биш юм байна. Өнөөдөр дэвшилттэй нь хүн бүр эрүүл зөв хооллолт гэж ярьдаг болж. Гэхдээ ингэж ярихын өмнө чанартай түүхий эд, шинэ хүнс гэсэн ойлголт яригдах ёстой юм билээ. Энийг л эхлээд бүгд ярьдаг болох ёстой байна. Эндээс эрүүл, зөв хооллох эхлэл тавигдах юм байна. Онолын төвшинд нь хүмүүс ойлгочих юм бол хүмүүс юуг, яаж хэрэглэхээ мэддэг болчихно. Тиймээс бид ухамсартайгаар өөрчлөлт хийж, түүнийгээ бусдадаа уриалах ёстой юм байна гэж харах болсон.   

-Өөрчлөх ямар боломж байна вэ?

-Өөрчлөх боломж байна уу гэвэл байна. Миний хувьд сүүлийн хоёр жил гаруй хугацаанд хүнсний үйлдвэр ажиллуулж, органик бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэж байна. Үүгээрээ Монголчууд өөрсдөө хүнс, ногоогоо тариалж, махаа боловсруулаад эрүүл хоол, хүнс хэрэглэж болдог гэдгийг харуулахыг зорьж байгаа. Энэ зорилгоо тодорхой хэмжээнд биелүүлж, хүмүүст хүргэж чадсан гэж бодож байна. Тийм болохоор бусад үйлдвэрлэгч нартаа та бүхэн ёс зүй, зарчмыг бий болгоод, сайн хүнсийг үйлдвэрлээд үз ээ гэж уриалмаар байна. Энэ маш боломжтой шүү. Болж байгааг би өөрийн туршилтаар баталчихсан учраас ингэж хэлж байгаа юм.

-Хүнсний салбарын эрдэмтэн, судлаачид Е тэмдэглэгээтэй бодис агуулсан бүтээгдэхүүнүүд хорт хавдар үүсгэдэг гэцгээж байна. Гэтэл бүх л хиам, зайдсын орц найрлагад нитрит E250, E230 болон нитритийн давс орсон байдаг юм байна. Эндээс энэ химийн бодис өөрөө байх ёстой найрлага мэт харагдаж байгаа юм. Гэхдээ нэг хиам дээр л “НИТРИТГҮЙ” гэдгээ тодотгосон улаан бичиг байсан. Тэгээд харахаар нитритгүй хийж болдог ч юм шиг. Энэ бодисыг хүнсэнд ямар зорилгоор ашигладаг юм бэ?

-Үүнийг ашиглаж хийснээрээ хадгалах хугацаа уртасдаг. Ихэнх дулааны аргаар ялангуяа нитритийн уусмал болон давс ашиглаж боловсруулсан бүтээгдхүүнүүд 14-30 хоног хадгалах хугацаатай байгаа. Гэтэл энэ төрлийн бүтээгдэхүүнийг бид заавал ийм урт хугацаагаар хадгалах шаардлагагүй байхгүй юу. Шинэ хүнс хэрэглэж байж бид эрүүл байна. Хиам зайдсыг заавал нитрит ашиглаж боловсруулах албагүй. Нитритгүй хиам, зайдас хийж болох уу гэвэл болно.

Хиам, зайдас болон энэ төрлийн бүтээгдэхүүнийг 100 хувь байх ёсгүй гэвэл өрөөсгөл. Дэлхийн бусад улс орнуудад ч ийм бүтээгдэхүүнүүд бий. Гол нь удаан хадгалах горимтой биш шинээр нь хүмүүс хэрэглэхэд зориулж, боловсруулах, үйлдвэрлэх хэрэгтэй. Энэ нь өөрөө бизнесийн ёс зүй юм.

-Танай үйлдвэр нитритгүй хиам хийдэг гээд байгаа. Нитрит нь хиамыг бидний мэддэг өнөөх танил ягаавтар өнгөтэй болгож, урвалд оруулдаг гол бодис гэдгийг химийн инженер хэлж байсан. Хиам заавал тийм өнгөтэй байх ёстой юм уу. Энэ бодисыг хийхгүйгээр хиамыг та яаж боловсруулдаг юм?

-Заавал бид тийм өнгөтэй хиам идэх албагүй л байхгүй юу. Нитрит хэрэглэхгүйгээр махыг боловсруулах өөр олон арга бий шүү дээ. Тэр аргуудыг манай зарим үйлдвэрлэгчид ашигладаг. Бүгд нитритээр хордуулаад байгаа юм биш. Жигнэж болгох, утаж болгох гэхчлэн олон арга бий. Нэг төрлийн хиам хийчихлээ гэж бодоход боловсруулахаас шалтгаалаад өнгө нь өөр байдаг. Би сүүлийн гурван жил судалж, хөгжүүлсэн органик технологио үүнд ашигладаг.

-Органик технологи гэдэг нь?

-Органик бүтээгдэхүүн бол маш хурдан хугацаанд хэрэглэдэг, элдэв химийн бодисын найрлагагүй, илүү байгалийн шинж чанараараа байдаг бүтээгдэхүүн шүү дээ. Хадгалалтын хувьд гэхэд л утчихвал дээд тал нь 96 цаг хадгалдаг. Утахгүй бол 72 цагийн дотор хэрэглэнэ гэдэг ч юм уу стандарт, технологитой. Үүнийг сонгож хэрэглэх ухаан нь худалдан авагчдад байх хэрэгтэй. Бүтээгдэхүүний орц найрлага, хадгалалтын хугацаа зэргийг нягталж, зааврын дагуу хэрэглэх нь чухал. Манайхан ихэвчлэн хүнсээ бөөнд нь цуглуулаад, удаан хадгалах гээд байдаг тал бий. Бизнесүүд үүнд нь тохируулаад хадгалах хугацааг уртасгаж, бизнесийн хохирол амсахгүй байх үүднээс химийн найрлагатай бүтээгдэхүүн үйлдвэрлээд байна л даа. Манай үйлдвэрийн хувьд дандаа шинэ мах хэрэглэдэг. Шинэ мах аваад, шинээр нь бүтээгдэхүүндээ ашиглаж, хэрэглэгчдэд шинэ махаар хийсэн бүтээгдэхүүн хүргэхийг чухалчилдаг. Гэхдээ хэрэглэгч сонголтоо өөрчилчихвөл бизнесүүд дагаад өөрчлөгдөх болов уу.

Учир нь үйлдвэрлэгчдэд технологио өөрчлөх бүрэн боломж бий. Надаас өөр маш олон мундаг хоол зүйч, хүнсний технологичид байна шүү дээ. Тэдний дуу хоолойг сонсож, зөвлөгөө, туршлагыг нь нэвтрүүлж болно. Дэлхийн стандартыг мэддэг хоол зүйчид Монголд олон бий шүү. Ялангуяа ШУТИС-ийг төгссөн хоол зүйчид гадаадад мэргэжлээ дээшлүүлээд, ажиллаад явж байгаа.

-Таны боловсруулсан технологи, туршлагыг бусад үйлдвэрүүдэд хуваалцъя гэвэл та нээлттэй юу. Ингэж ер нь хандаж байсан тохиолдол бий юу?

-Миний хувьд өөрөө хандаж байсан. "Манайх үйлдвэрлэлийн франчайз нэвтрүүлж байна, та нар сонирхох уу" гэхэд хүмүүс одоохондоо зөвшөөрөхгүй, ойлгохгүй байгаа юм. Өнөөдөр хүнсний аюулгүй байдлын асуудал хурцаар яригдаад эхэллээ. Энэ асуудлыг олон нийтэд дэлгэж тавьсан нь маш том дэвшил боллоо гэж харж байгаа. Бидний хувьд өөрсдийн гэсэн хэрэглэгчтэй болчихсон учраас бусад үйлдвэрүүд хандах юм бол маш нээлттэйгээр туршлагаа хуваалцах болно.

-Эмээлтийн махны үйлдвэрүүдийн дуулиан махны үйлдвэрүүд гэлтгүй хүнсний салбарт маш том өөрчлөлт, шинэчлэлт хийх цаг болсныг харууллаа. Дээрээ төргүй, дэргэдээ түмэнгүй мэт дур зоргоороо авирладаг энэ байдлыг таслан зогсоож, иргэддээ эрүүл, аюулгүй хүнс хэрэглэх боломжийг бүрдүүлэхийн тулд төрийн бодлого, нэгдсэн стандартаар хангах ёстойг төр, засгийн бодлого болосвруулагчдад ойлгуулсан гэж найдаж байгаа. Та энэ салбарт бизнес эрхлэгч хүний хувьд, иргэн хүний хувьд ямар өөрчлөлт шинэчлэлт, бодлого, шийдвэр хүлээж байна вэ?

-Миний хувьд энэ салбарт удаагүй. Гурван жил болж байна. Харин ээж, эхнэр болоод 16 жил болж байна. Монгол ээж, аавууд маань бүгд л гэр, гэртээ тогооч шүү дээ. Тиймдээ ч хүнсний эрүүл, аюулгүй байдалд бүгд санаа зовж байна. Монголд өнөөдөр Органикийн тухай хууль байхгүй. Ийм хуультай болохоос гадна төр засгаас стандарт, технологи нэвтрүүлсэн дотоодын органик үйлдвэрүүдээ дэмжиж, үйлдвэрлэлийн франчайз, стандартыг нэвтрүүлэх нь чухал санагддаг. Харин үйлдвэрүүд сайн махыг сонгож авахдаа малчид, махны лабораториудтайгаа нягт хамтран ажиллаж, хэрэглэгчдэд эрүүл хүнс нийлүүлэхэд анхаарах хэрэгтэй. Дээр нь монголчууд маань органик бүтээгдэхүүний хэрэглээний талаарх ойлголт мэдээллээ дээшлүүлж, эрүүл зөв хооллолт ярихаасаа урьтаж, эрүүл хүнс сонгож чаддаг байх хэрэгтэй. Бүгд хамтраад өөрчлөлтийг хийх боломжтой.

Миний хувьд бүх монголчуудыг эрүүл хүнсээр хангаж дийлэхгүй. Харин боловсруулсан стандарт, технологио хуваалцахдаа баяртай байх болно. Төрд ч танилцуулах боломжтой. Гэвч төрд танил байхгүй болохоор нэг мэргэжилтэн дээр гүйгээд очихоор нааш, цааш гүйлгээд, үнэ цэнийг нь төдийлөн ойшоодоггүй юм билээ. Тиймээс миний хувьд цахим хуудсаараа дамжуулаад дагаж буй хүмүүстээ зориулж, эрүүл хоол боловсруулах технологийн талаар зөвлөгөө, мэдээлэл өгдөг болсон.

Анх манай бүтээгдэхүүнийг хэрэглэдэг 30  гэр бүлтэй байсан бол одоо хэрэглэдэг 600 гэр бүлтэй болсон. Цаана нь мянга, мянгаараа санал тавьж, хандсан хүмүүс байна.

-Та өөрийнхөө боловсруулсан технологио /үйлдвэрлэлийн франчайз/ танилцуулах гэж явсан юм байна, тийм үү?

-Явсан, явалгүй яахав. Төр хийж чадахгүй юм бол хувийн хэвшил нь түүчээлээд хийгээд үзье гэж бодсон юм. Ер нь маш зоригтой эхэлсэн. Судалгаа, шинжилгээгээ хийгээд, стандартаа баталчихсан байгаа учраас төр, засаг нь олж хараад туршлага, технологийг маань хуваалцъя гэвэл дуртайяа танилцуулна гэж боддог доо” хэмээн ярилаа.

Дээрх асуудлуудаас гадна Монгол улсын Засгийн газраас иргэдийн хэрэгцээнд зориулж өвөл бэлтгэн, одоог хүртэл борлуулж буй нөөцийн махны 60 хувийг хонины мах бүрдүүлж байгаа нь анхаарал татаж эхлэв. Учир юу гэвэл, хонины махыг удаан хадгалдаггүй, шинээр нь хүнсэнд хэрэглэх ёстой байдаг бөгөөд удах тусмаа хоруу чанар нь ихэсч, “хор болдог” аж. Үүнийг учир мэдэх хүмүүс, “Төр нь иргэддээ хор бэлдэж өгөөд байна” гэж шүүмжилж байна.

Нэгэнт бодит байдал дээр асуудал ийм байгаа учир иргэд бид сонголтоо зөв хийж, “Өөр, өөрсдийнхөө судсыг өөрсдөө бомбойлгоё” гэдэг шиг эрүүл мэнддээ эзэн болохоос өөр аргагүй болсон мэт. Тиймээс махны хадгалалт, зориулалт, зохист хэрэглээний талаар хоол зүйч М.Тунгалагаас тодруулсан юм. Тэрбээр “Аль ч мах хугацаатай байдаг. Жишээ нь, Монголчууд адууны махыг арванхоёрдугаар сарын эхэн үеэс хоёрдугаар сарын дунд үе хүртэл хоол, хүнсэндээ хэрэглэдэг. Харин үхрийн мах бол хадгалах тусам эм, шүүслэг чанар өндөртэй байдаг тул малчид борц хийж, хавар, зун нь хэрэглэдэг. Гэтэл хонины мах удах тусмаа сүүгээр бол гашлах процесс явагддаг учраас удаан хадгалдаггүй. Тиймээс л монголчууд эрт дээр үеэсээ хонины махыг аль болох шинээр нь иддэг байсан. Энэ дээр манайхны нийтлэг гаргадаг нэг алдаа ажиглагддаг. Махаа олон удаа хөлдөөж, гэсгээж ашиглаад байдаг талтай. Энэ нь хадгалалтын буруу горим юм. Тиймээс шинэ махыг шинээр нь хэрэглэх хэрэгтэй. Яг хоол, хоолныхоор нь тасалж хөлдөөгөөд, нэг бондгор махыг нэг л удаа хөлдөөж, хэрэглэж байгаарай” гэж зөвлөсөн юм.

Аз гэх үү, эз гэх үү? Энэ онд нийт 13 мянган тонн мах нөөцөлснөөс 9 мянган тонн мах нь зарагдаагүй үлдсэн байгаа. Харин үүнийг хаягдал болгохгүйн тулд төрийн албан хаагчдад “шахах” санал гаргаад буй.