ЭРЭЛ: Эрлийз, Монгол гэж ялгаж уралдуулдаг болсон цагаас хойш уяачдын дийлэнх нь сэтгэл гонсгор, гомдож буцдаг болсон

Энэ жилийн хувьд өвөлжилтийн нөхцөл байдал улсын хэмжээнд тааруухан байна. Ялангуяа Өвөрхангай, Дундговь, Баянхонгор, Өмнөговь зэрэг аймгуудад өвөлжилт хүндэрснээс оторлож нүүдэллэх айлууд ихэсчээ. Отроор нүүдэллэж яваа малчдын хувьд хамгийн хүндрэлтэй асуудал нь ирэх жилийн наадамд уралдах хурдан морио бэлтгэх юм. Учир нь уяачдын хувьд наадмын маргаашнаас эхлэн дараа жилийн наадмын бэлтгэл эхэлдэг байна.

Отроор нүүдлэх нь малчдын хувьд хүн хэцүү ч хэдэн малаа өвөлд өнтэй оруулж, тоо толгойг нь өсгөж, үр шимийг нь хүртэхийн тулд нутаг сэлгэж нүүдэллэхээс өөр аргагүй байдаг.

Ялангуяа хурдан морины уяачдын хувьд ирэх жилийн наадмаар бүтэн жилийн хөдөлмөрөө үнэлүүлдэг тул отор болон суурин байдлыг үл ажран уралдуулах адуугаа бэлтгэж эхэлдэг юм байна.

Уяачдын хувьд бүтэн жилийн турш айдастай явдаг нэг асуудал бий. Тэр нь уяж, бэлдсэн морь нь наадамд уралдахгүй хасагдчихвий гэсэн айдас юм. Эрлийз, Монгол гэж ялгаж уралдуулдаг болсон цагаас хойш сум, аймаг, улсын наадмыг зорьж хурдан хүлгээ сойж ирсэн уяачдын дийлэнх нь сэтгэл гонсгор, гомдож буцдаг болсон байна. Ганцхан жилийн жишээг энд дурдая.

АРДЫН ХУВСГАЛЫН 99 ЖИЛИЙН ОЙН БАЯР НААДМЫН ХУРДАН МОРЬДЫН УРАЛДААНД

БҮРТГҮҮЛСЭН  1806

ХАСАГДСАН      853   

Уяачид бүтэн жил бэлдсэн морио уралдуулж чадахгүй байгаа ганцхан шалтгаан үүлдэрлэг байдлыг тогтоох явцад биерхүү монгол адууг эрлийз хэмээн ялгаж олноор нь хасч байгаа явдал юм. Яг энэ асуудал дээр 2013 оноос хойш хүчтэй маргалдаж эхэлсэн нь одоо уяачид болоод наадамчин олны цөхрөлийг барах болжээ. Тодруулбал,

НААДМААС ХАСАГДСАН МОРЬД:

2013 ОНД

БҮРТГҮҮЛСЭН  1570

ХАСАГДСАН       1168 

2014 ОНД

БҮРТГҮҮЛСЭН  1638

ХАСАГДСАН   20  

2015 ОНД

БҮРТГҮҮЛСЭН  1512

ХАСАГДСАН   42

2016 ОНД

БҮРТГҮҮЛСЭН  1913

ХАСАГДСАН   289

2017 ОНД

БҮРТГҮҮЛСЭН  1841

ХАСАГДСАН   833

Уяачдад тулгамдаад байгаа энэ асуудлыг цэгцлэх нэг гарц бол яах аргагүй хуульчилж өгөх юм. Үндэсний их баяр наадмын тухай хуульд хурдан морины уралдаанд уралдах асуудлыг хуульчлаад заагаад өгчихвөл дахин наадмаар уяачдын сэтгэл гонсгор үлдэж, бүтэн жилийн хөдөлмөрөө үнэгүйдүүлэхгүй байх боломжтой болно. Тиймээс хуулиндаа тусгаж өгөх Үндэсний их баяр наадмын тухай хуульд нэмэлт өөрчлөлт оруулах хуулийн төслийг УИХ-ын гишүүн Х.Болорчулуун яг жилийн өмнө танилцуулж байжээ. Тус хуулийн төслийг энэ ондоо багтааж хэлэлцээд баталчихвал ирэх жилийн наадамд хурдан хүлгээ сойх гэж байгаа уяачид аль морио уяж, аль морио уяхгүй байх эсэхээ шийдэх боломжтой болох юм.

Маргаангүй наадамлахыг хүссэн уяачид ч мөн хуралдаж ММСУХ-ны 2019 оны нэгдүгээр сарын 24-ны өдөр долдугаар их хурлаа хуралдуулжээ. Хуралд оролцсон нийслэлийн зургаан дүүрэг, 21 аймаг, 330 сумын 780 гаруй уяачдын 74 хувийн саналаар уралдах морьдыг сэрвээгээр нь хэмждэг байхыг дэмжсэн байна.

Морьдыг Монгол болон эрлийз гэж ангилахад дараах үзүүлэлтийг мөрдөх бөгөөд хэмжээсийг давсан тохиолдолд эрлийз гэж үзнэ. 

МОРЬДЫГ ХЭМЖИХ 

 АЗАРГА, СОЁОЛОН: 140 СМ

                    ИХ НАС: 141 СМ

                ХЯЗААЛАН: 137 СМ

                     ШҮДЛЭН: 132 СМ

                         ДААГА: 127 СМ

Уяачдын хувьд сэрвээний өндрөөр хэмжихэд санал нэгдсэн нь дан ганц бэлтгэсэн морио уралдуулахаас гадна эдийн засгаа хэмнэх ач холбогдолтой. Нэг жишээ дурдвал ирэх жилийн наадмаар уралдуулна гээд 10 морь уяж бэлтгэж байгаа уяачаас дунджаар 30 гаруй сая төгрөг зарлагаддаг байна. Энэ бол дундаж үнэ гэдгийг онцлох нь зүйтэй байх. Учир нь эндээс ч өндөр зарлагаар морио бэлтгэх уяачид ч олон. Ихэнхдээ өвс тэжээл, витамин авах бөгөөд үүнд уяач, туслах уяач, унаач хүүхдийн ч цалин багтана. Эндээс харахаар уяачид эдийн засагт нөлөө үзүүлэхуйц хувь нэмрээ оруулдаг бизнес эрхлэгч гэж хэлж болох юм. Уяачдын хэрэглээг дагаж олон хүний аж ахуй, бизнес хөл дээрээ тогтож, түүнийг нь дагаад нэг ч болтугай айл өрх, ажилтай орлоготой байгааг нь дурдахгүй өнгөрөөж боломгүй юм. Бүтэн жилийн турш 30 гаруй сая төгрөг зарлагадаж хурдан хүлэгээ наадамд уралдуулахаар бэлтгэсэн уяачдад наадмын талбайгаас хурдан хүлэгээ хөтлөөд буцах шиг гунигтай, харамсмаар зүйл гэж байдаггүй. Айрагдах эсэх нь огт хамаагүй, морь нь наадамд уралдаж л байвал магнай нь тэнийдэг уяачид энэ цаг үед ирэх жилийн наадамд сэтгэлээ чилээж олон хоногийг нойргүй өнгөрөөдөг байна.