Улаанбаатар хотын захирагчын ажлын албанаас хийсэн судалгаагаар нийт хүн амын хоёроос гурван хувь нь ургамлын харшилтай. Нийслэлд гэхэд 76 зүйлийн 120 гаруй төрлийн харшил өдөөх ургамал ургадаг. Хотын иргэдийн 68.3 хувь нь эдгээрээс харшилдаг гэжээ. Энэ талаар Арьсны өвчин судлалын үндэсний төвийн Арьс харшлын эмч Д.Мөнгөнтүлхүүртэй шарилжны харшлын вакцинжуулалтын талаар ярилцлаа.
Хүн амын дунд шарилжны харшилтай хүн хэр их байдаг вэ?
Өдөртөө хамгийн багадаа янз бүрийн харшлын шалтгаантай 50-70 хүн үздэг. Үүний нийт үзлэгийн 80 хувь нь ургамлын тоосны харшлын үзлэг давамгайлж байна. Яг өдийд харшлын сорилоо тавиулах, вакциндаа хамрагдах гэсэн иргэд нийт үзлэгийг давамгайлдаг.
Харшилтай болох гол шалтгаан нь юу вэ?
Ерөнхийдөө харшлын хэд хэдэн шалтгааныг онолоор тайлбарлаж байгаа. Хотжилттой холбоотойгоор хэтэрхий цэвэр цэмцгэр орчинд амьдарч, байгалиасаа холдон тасарч буй өнөөгийн байдал харшилтай хүмүүс нэмэгдэж гол шалтгаан болж байна. Хүүхэд бага байхдаа байгаль орчинтойгоо харьцаж тодорхой хэмжээний нян бактеритай харьцаж байж дархлааны систем зөв хөгждөг. Гэтэл хотжилт хэтэрхий их хөгжсөнөөс хүүхдүүд гадаа гарч тоглохгүй байна. Гараа бактерийн эсрэг саван хэрэглэж угаах, усанд орох, хэтэрхий цөөхөн хүрээнд хаалттай амьдрах, амьтан тэжээхгүй зэргээр хүүхдүүд ашигтай бактериудтай харьцахгүй байгаа нь бие махбодь ургамлын тоос, модны тоосыг гадны хортой биет гэж хүлээн авч алерги буюу хариу урвал үзүүлж байгаа юм. Тэгэхээр хэтэрхий цэвэр цэмцгэр байдал, хязгаарлагдмал орчинд байх, гадаа гарахгүй тоглохгүй байх зэрэг нь хүүхдэд эргээд харшилтай болоход нь нөлөөлж байна гэсэн үг. Мөн амьсгалын замын харшлыг сэдрээдэг гол хүчин зүйлд хотын агаарын бохирдол нарийн тоосонцрууд нөлөөлдөг. Үүн дээр нэмээд дам тамхидалтын улмаас бага насны хүүхдүүд харшилтай болох нь ихэссэн.
Вакцин хийлгэснээр харшлаас сэргийлэх боломж хэдэн хувьтай байдаг вэ?
Нийт хүмүүсийн дунд харшлын вакцин гэхээр улирлын томуугийн вакцин шиг нэг удаа тарьчихдаг тарилга байдаг гэж ойлгодог. Гэтэл энэ ойлголт нь буруу юм. Нэг удаа тарьдаг вакцин гэж байхгүй.
Вакциныг хэзээ хийлгэвэл үр дүнтэй байдаг вэ?
Арьсны өвчин судлалын үндэсний төвд Монгол оронд ургадаг нийтлэг шарилжны тоосоор стандарт тунгаар бэлтгэсэн хамрын шүршлэг хийдэг. Тэр шүршлэгийг дөрөвдүгээр сарын 5-наас долдугаар сарын 5-ыг хүртэл схемээр тасралтгүй зөв хэрэглэнэ. Энэ үед ургамал шарилж агаарт тоосоо цацаж эхэлдэг. Тэрнээс өмнө агаарт шарилжны тоос байхгүй байдаг учир урьтаж дөрөвдүгээр сарын 5-аас долдугаар сарын 5-ыг хүртэл 90 хоног өдөр бүр шарилжны хандаар бэлдсэн цацлагаа цацаад яваад байхаар хамрын тэр хэсэг, бие махбодь дасан зохицож хэтэрхий харшлахаа больж дасдаг. Гэхдээ вакцин хийлгэсэн хүн бүр үр дүнгээ үзнэ гэж байхгүй. Хувь хүний биеийн онцлог, тэр жилийн бороо орсон байдал, нар гарсан байдал гээд бүх хүчин зүйл нөлөөлнө. Энэ жил цацчихлаа болоо гэж бодолгүй цацлагаа хоног хугацаанд нь зөв цацах, зөв хадгалах хэрэгтэй. Нарны гэрлээс хол хөргөгчний халаасанд хадгалах нь зүйтэй юм. Шарилж ургамлаас гаргаж авсан болохоор одоогоор сөрөг нөлөөний талаар судлагдсан зүйл, гармоны өөрчлөлт байхгүй.
Одоогоор манай улсад шарилжны харшлын эсрэг шүршлэгээс өөр ахисан түвшний орчин үеийн эмчилгээ нэвтэрсэн үү?
Манай эмнэлэг дээр цус шүүх эмчилгээ хийдэг. Энэ эмчилгээ насанд хүрэгчдэд илүү тохиромжтой. Нэг удаадаа 400 орчим мл цус шүүгээд буцаагаад хийхэд харшламтгай байгаа байдал, зовиур хөнгөн илэрдэг. Энэ эмчилгээг харшлаа эхлэхээс өмнө эмчтэйгээ ярилцаад цусны шинжилгээ өгөөд хийлгэж болно.
“COVID-19” вирусийн өвчлөлтэй холбогдуулан харшилтай иргэдийг илүү өвчлүүлэх магадлалтай гэсэн мэдээлэл яваад байна. Энэ талаар магадлал хэр вэ?
Одоогоор Монголын харшил судлалын нийгэмлэгээс судалгаа танилцуулга мэдээлээгүй байна.
Харшил хүний ямар эрхтэнг гэмтээдэг вэ?
Амьсгалын замын хамар, хоолой, арьс салалт, нүдний салст хөөх торлог гэмтэж эмзэгшдэг.
Харшлаас урьдчилан сэргийлэх боломж байдаг уу?
Амьдралын зөв эрүүл хэв маяг, дам тамхидалтанд өртөхгүй байх. Шаардлагатай биш бол хэт ариун цэврийн дэглэм бүү баримтал. Хүүхдээ халдварт өвчин тусгачихааргүй хэмжээний байх ёстой бактерийг байлгах хэрэгтэй. Хүүхдүүдээ аль болох хөдөө байгальд байлгах нь зүйтэй. Хотын хүүхэд хөдөө байдаг хоёр хүүхдийг харьцуулахад хотод байдаг дөрвөн хананы дундаас гардаггүй хүүхэд багтраа астаммтай, бронхиттой болох магадлал өндөр байдаг талаар Харшил судлалын нийгэмлэгийн тэргүүн С.Мөнх-Баярлах багшийн судалгаанууд дээр гаргачихсан байдаг. Тэгэхлээр байгальтайгаа ойр байх хэрэгтэй байна. Өөрсдийнхөө болон хүүхдийнхээ ариун цэврийг сахихдаа тунгаа тааруулах хэрэгтэй. Хэт нэг талруугаа туйлшраад ирэхээр аливаа зүйл буруутах хандлагатай байдаг. Харшлын хувьд бүрэн эмчлэгдэнэ гэж байхгүй зовиур багасгах, хөнгөн давж туулах эмчилгээ хийдэг.
Иргэд харшил хөдөлсөн үедээ дур мэдэн нүдний дусаалга, хамрын цацлага хэрэглэх нь элбэг байдаг. Энэ эргээд ямар сөрөг нөлөө үзүүлдэг вэ?
Ер нь эмийн бодисонд гаж нөлөө байдаг. Тэрийг зааврын дагуу зөв хэрэглэхэд аюулгүй. Манайхан ямар нэг даавартай цацлага авчихаад хамар онгойхгүй байна гээд өдөрт 5-6 удаа хамаагүй цацаад явж байдаг. Энэ нь хэсэг хугацааны дараа эрхтэн тогтолцоонд гаж нөлөө үзүүлэх магадлалтай. Заавал харшлын эмчээс заавар зөвлөгөө авах хэрэгтэй.
Харшлын сорилыг хэдийд хийдэг вэ? Арьсны өвчин судлалын үндэсний төвд харшлын болон харшилдаг эмийн сорил тавьдаг уу?
Манай эмнэлэг дээр хоёр төрлийн харшлын сорил хийж байна. Нэгдүгээрт цусанд амьсгалын болон хүнсний харшил тогтоох шинжилгээ. Энэ нь болохоор насны хязгааргүй бүх насныханд, эм уусан ч хийж болдог давуу талтай. Харин өртөг өндөр шинжилгээ тул даатгалд хамрагддаггүй бөгөөд 100.000 төгрөгний үнэтэй байдаг. Хоёрдугаарт арьс хатгах шинжилгээ байгаа. Тодорхой эсрэг заалттай наймаас доош насны хүүхэд, 70-аас дээш настай хүн болон зовиур илэрсэн үед тус шинжилгээг хийгддэггүй. Гарын шуун дээр хийдэг учир тус хэсэгт тууралт гарсан, жирэмсэн, харшлын эм уусан хүнд хийхгүй. Дор хаяж 72 цаг эм уугаагүй байх, дааврын тариа хийлгэсэн бол 14 хоног сорил тавиулж болохгүй. Энэ хоёр сорил хоёулаа адилхан амьсгал болон хүнсний харшлыг тогтоодог. Шарилж болон хүнсний харшил нь нэг удаадаа 10 удаагийн сорил хийгддэг. Эрүүл мэндийн даатгалаар нэг удаадаа 10 төрлийн сорил нь даатгалаар хөнгөлөгддөг бол нэмэлтээр төлбөрөө төлөөд хүнсний сорилоо цуг хийлгэж болно. Манай эмнэлэг дээр эмийн харшил тогтоох шинжилгээ гэж байхгүй. Хүмүүс эмийн харшил тогтоолгоно гэж их ирдэг. Ер нь ямар нэг эм уугаад таагүй шинж тэмдэг илэрсэн л бол харшилж байна гэж ойлгож болно. Биеэр юм туурах, амьсгал боох зэрэг нь таарахгүй харшилж байна гэсэн үг.
Аргалын утаа, хушганы ясаар утаад харшилгүй болдог гэсэн иргэдийн дунд ам дамжсан яриа байдаг. Хэр үндэслэлтэй вэ?
Амьсгалын харшлыг эмчилдэг байсан бол эмч нар зөвлөх байсан. Ямар ч шинжлэх ухааны судалгаа нотолгоо байхгүй. Аргалаас ялгардаг бодис харшламтгай байдлыг бууруулдаг нь үнэн. Хөдөө амьдардаг хүүхдүүд аргалын утаа байнга үнэрлэж байгаа нь харшламтгай байдлыг бууруулж байна гэсэн япончуудын хийсэн судалгаа бол байдаг.
Ярилцсанд баярлалаа.
Д.Наранцэцэг
